Hoe hard kunnen woorden zijn? Die vraag hield mij afgelopen week bezig. Dit was naar aanleiding van een gesprek dat ik had met een advocaat. We hebben wel vaker contact met elkaar en spraken over een liquidatie die alweer een tijd geleden had plaatsgevonden. De advocaat vertelde dat de familie van de geliquideerde man zo verdrietig was. Een journalist had een stuk geschreven waar van alles op viel aan te merken, maar het was toch vooral de kop geweest. Die bestond uit drie elementen: Crimineel, doodgeschoten of geliquideerd en de plek waar het was gebeurd, in dit geval ergens in Amsterdam. Ik zei tegen de advocaat dat ik niet zag waar de pijn zou kunnen zitten. De man was doodgeschoten, het was duidelijk dat het op die plek was gebeurd en dat hij een crimineel was, dat stond toch vast?
Toch bleek het te gaan om dat woord ‘crimineel’. Want wat is een crimineel nu eigenlijk? Is iemand die met belastingaangiftes sjoemelt een crimineel? Is een puber die op straat iets uithaalt een crimineel?
Ik denk dat iemand die de belastingen moedwillig tilt wel crimineel bezig is, je moet je aangifte tenslotte naar waarheid invullen, daar teken je ook voor. De puber is een ander verhaal omdat die in een leeftijd zit dat je de grenzen opzoekt. Bij een puber hoort een bepaalde vorm van rebellie en afzetten tegen de maatschappij. De geliquideerde man zat al in de tweede helft van zijn twintiger jaren. Dan ben je volwassen. Bovendien had deze man een strafblad. De advocaat stelde voor om hem “man met strafblad” te noemen.
Het ging de advocaat erom dat de familie zo aangedaan is door dat woord crimineel. Voor hen was hij geen crimineel, maar gewoon hun broer, hun zoon, of misschien zelfs wel een liefhebbende man of vader. Bovendien werd over hem geschreven dat hij er juist uit wilde stappen, uit dat criminele wereldje, uit die onderwereld…
Ik zag in eerste instantie allerlei praktische bezwaren: de koppen zouden erg lang worden als je het woord “crimineel” gaat veranderen in “man met strafblad”, maar dit semantische vraagstuk zette me wel aan het denken. Ik kan me namelijk heel goed voorstellen dat het hard aankomt bij de achtergebleven familie als je dit zo leest. Je bent net een familielid verloren en dan lees je overal dat het een crimineel is/zou zijn. Toch denk ik dat het niet anders kan. Omwille van de duidelijkheid is een journalist genoodzaakt de woorden te gebruiken die het dichtst liggen bij wat iemand is. Als je zegt “Man met strafblad doodgeschoten in Utrecht” lijkt het net of ie met zijn strafblad in zijn hand is geliquideerd, alsof dat de reden is. Het zou de berichtgeving onduidelijker maken en dat is ook niet de bedoeling. Journalistiek bedrijven is in veel gevallen ook algemeniseren, hoe pijnlijk dat soms ook is.